zachowania niepoprawne richard h thaler

Richard H. Thaler to jeden z najważniejszych współczesnych ekonomistów, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2017 roku, który znacząco zmienił podejście do analizy ludzkich zachowań ekonomicznych. Jego prace wykazały, że tradycyjne założenia o pełnej racjonalności człowieka w ekonomii neoklasycznej są niewystarczające. Thaler wprowadził koncepcję ekonomii behawioralnej, która wyjaśnia występowanie niepoprawnych zachowań i anomalii decyzyjnych wynikających z błędów poznawczych i emocjonalnych mechanizmów rządzących ludzkim działaniem[1][3][6].

Podstawowe koncepcje niepoprawnych zachowań według Richarda H. Thalera

Centralnym punktem teorii Thalera jest obalenie mitu racjonalnego aktora w ekonomii. Kluczowe są pojęcia takie jak awersja do strat (loss aversion), czyli silniejsza wrażliwość na straty niż na zyski względem punktu odniesienia. Drugim istotnym mechanizmem jest efekt posiadania (endowment effect), który wyjaśnia, dlaczego ludzie wyżej wyceniają przedmioty, które już posiadają[1][4][7].

Thaler opisał także model planner-doer, uwypuklający konflikt między długoterminowym planistą a impulsywnym wykonawcą. Ta rozbieżność ilustruje problemy z samokontrolą i prowadzi do powtarzających się błędów decyzyjnych[1][4][5][6].

Mechanizmy psychologiczne wpływające na decyzje ekonomiczne

Hiperboliczne dyskontowanie to jeden z kluczowych procesów badanych przez Thalera – wyjaśnia tendencję do przeceniania natychmiastowych korzyści i niedoceniania przyszłych zysków lub strat. Jednocześnie ludzie mają tendencję do różnego wartościowania zdarzeń poprzez edycję wyników, tzn. integrują lub separują zdarzenia tak, aby zmaksymalizować subiektywną użyteczność[1].

Ważnym aspektem jest także mental accounting, czyli spostrzeganie pieniędzy w odrębnych „kategoriach” finansowych, które wpływa na zachowania takie jak naiwna dywersyfikacja środków lub skłonność do oszczędzania w specyficznych kontekstach[4][5][7].

Zachowania niepoprawne jako przewidywalne błędy

Thaler pokazał, że ludzie zazwyczaj popełniają błędy decyzyjne, które są konsekwentne i przewidywalne. Jednym z nich jest sunk cost fallacy – błąd kontynuowania inwestycji pod wpływem wcześniejszych nakładów, niezależnie od realnych korzyści czy ryzyka[4][5].

Inne anomalie jak overconfidence, krótkoterminowe myślenie (short-termism) oraz asymetria preferencji czasowych (time-inconsistent preferences) również powiązane są z psychologicznymi reakcjami na ryzyko i stratę, co skłania do decyzji sprzecznych z optymalnym interesem jednostki[1][4][5].

Praktyczne zastosowania i współczesne trendy

Thaler jest również twórcą koncepcji nudge (pchnięcie), która umożliwia wpływanie na decyzje ludzi poprzez subtelną zmianę architektury wyborów bez ograniczania ich wolności. Przykładem może być automatyczne zapisywanie do planów emerytalnych, co poprawia długoterminowe oszczędzanie, wykorzystując naturalne skłonności i błędy poznawcze[1][4][5].

W ekonomii finansowej behawioralnej wykorzystuje się wiedzę o niepoprawnych zachowaniach inwestorów, takich jak nadmierna reakcja (overreaction) lub niedoreakcja (underreaction) na informacje rynkowe, co pomaga w lepszym rozumieniu i prognozowaniu ruchów na rynku[3][5].

Dowody empiryczne potwierdzające teorie Thalera

Eksperymenty Thalera wykazały znaczące rozbieżności w wycenach oraz zachowaniach finansowych. W badaniu z 1980 roku wykazał różnicę między willingness to pay (WTP) a willingness to accept (WTA), które były wyjaśniane przez awersję do strat[1].

Inne badania, jak test skali punktowej, pokazały, że chociaż uczestnicy uzyskiwali około 70% poprawnych odpowiedzi, byli bardziej zadowoleni widząc wyniki oceniane na 90 punktów z 100, co ilustruje efekt subiektywnego postrzegania wyniku[2].

Badania dotyczące dyskontowania potwierdziły zjawisko większego dyskontowania zysków niż strat oraz silniejszego dyskontowania mniejszych wyników w porównaniu do większych, zgodnie z teorią perspektyw[1].

Podsumowanie

Wkład Richarda H. Thalera w ekonomię behawioralną dostarczył wyjaśnień dla wielu przewidywalnych niepoprawnych zachowań w decyzjach ekonomicznych. Jego koncepcje, takie jak awersja do strat, model planner-doer, mental accounting oraz nudge, zmieniły tradycyjny obraz racjonalnego aktora ekonomicznego. Teorie te nie tylko wyjaśniają błędy poznawcze, ale też umożliwiają praktyczne rozwiązania w polityce publicznej i finansach, znacząco poprawiając jakość podejmowanych decyzji[1][3][4][5][6][7].

Źródła:

1. https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/advanced-economicsciences2017.pdf
2. https://brandtrust.com/blog/behavioral-economics/
3. https://www.exploring-economics.org/en/discover/richard-thaler-on-behavioral-economics-past-pre/
4. https://news.uchicago.edu/explainer/what-is-behavioral-economics
5. https://www.ubs.com/microsites/nobel-perspectives/en/laureates/richard-thaler.html
6. https://fiveable.me/key-terms/principles-econ/richard-thaler
7. https://thedecisionlab.com/thinkers/economics/richard-thaler/